Το οικοσύστημα της Κ.ΑΛ.Ο. στην Ελλάδα και η ανάπτυξη της κοινωνικής επιχειρηματικότητας: Δημόσιες πολιτικές, εμπόδια και προτάσεις
Τα τελευταία έτη σημειώνεται ολοένα και μεγαλύτερο ενδιαφέρον για την κοινωνική επιχειρηματικότητα ενώ η ανάπτυξή της είναι συνεχής. Σε αυτήν την περίοδο έχουν λάβει χώρα μια σειρά από θεσμικές και άλλες πρωτοβουλίες για την ανάπτυξη της Κοινωνικής Οικονομίας και την εξάπλωση των εγχειρημάτων της στην Ελλάδα. Στην Ελλάδα της κρίσης, της οικονομικής εξαθλίωσης και του κοινωνικού αποκλεισμού, η κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία εν γένει και οι κοινωνικές επιχειρήσεις ειδικότερα, διαδραματίζουν έναν ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο σε ποικίλους τομείς. Τα εγχειρήματα της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας συμβάλλουν στην άρση του κοινωνικού αποκλεισμού και στην εργασιακή επανένταξη, μέσω της προώθησης της ατομικής κινητοποίησης και της συλλογικής προσπάθειας. Επίσης, κρίσιμης σημασίας είναι η συνεισφορά τους στην ανάπτυξη στο τοπικό επίπεδο.
Από τα προαναφερθέντα διαφαίνεται ότι, για την βελτίωση της επικρατούσας οικονομικής και κοινωνικής κατάστασης στην Ελλάδα, απαραίτητη προϋπόθεση είναι η ανάπτυξη και εξάπλωση των κοινωνικών εγχειρημάτων. Τα κοινωνικά εγχειρήματα συμβάλουν αποτελεσματικά στην τοπική ανάπτυξη, στην οικονομική ευρωστία της χώρας, στην εργασιακή επανένταξη και στην βελτίωση του επιπέδου διαβίωσης των πολιτών. Εξασφαλίζεται, έτσι, η ενδυνάμωση της ελληνικής οικονομίας και η κοινωνική ευημερία. Παράλληλα τα κοινωνικά εγχειρήματα εξαιτίας της διττής τους φύσης οφείλουν να τηρούν ορισμένες προϋποθέσεις ώστε να είναι επικερδή και βιώσιμα σε μακροχρόνιο επίπεδο. Επιπλέον, πρέπει να υπερκεράσουν μια σειρά από εμπόδια και εγγενείς αδυναμίες που οφείλονται στην ιστορική εξέλιξη της ΚΑΟ στην ελληνική πραγματικότητα. Οι φορείς ΚΑΛΟ, λόγω του ιδιαίτερου αξιακού τους πλαισίου, αντιμετωπίζουν μια σειρά από προκλήσεις. Οι δεξιότητες και το κοινωνικό κεφάλαιο εμφανίζουν μεγάλες διαφοροποιήσεις μεταξύ των φορέων ΚΑΛΟ, οι συνθήκες εργασίας δεν πληρούν πάντοτε τα πρότυπα αξιοπρεπούς εργασίας, πολλές φορές η ανάπτυξη του μεγέθους των φορέων οδηγεί στην υιοθέτηση διοικητικών και εργασιακών πρακτικών που προσιδιάζουν στις κερδοσκοπικές επιχειρήσεις, ενώ η δημοκρατική διαδικασία λήψης αποφάσεων μπορεί να περιορίσει τη διοικητική ευελιξία.
Επιπλέον, το γεγονός ότι η λειτουργία των Φορέων ΚΑΛΟ στηρίζεται στις αρχές δημοκρατικής λήψης αποφάσεων, καθώς και του περιορισμού στον διαμοιρασμό των κερδών, ενίοτε έχει ως συνέπεια την αύξηση του κόστους λειτουργίας σε σχέση με τις ιδιωτικές κερδοσκοπικές επιχειρήσεις. Επίσης, καθώς η ΚΑΛΟ επεκτείνεται, αναπόφευκτα αλληλεπιδρά περισσότερο, τόσο με το κράτος, όσο και με την κυρίαρχη κερδοσκοπική οικονομία (UNRISED, 2016). Το κατάλληλο οικοσύστημα της κοινωνικής οικονομίας, έχει ρόλο καταλυτικό στην ώθηση, στην λειτουργία, στην εξάπλωση των κοινωνικών επιχειρήσεων και, κυριότερα, στην διασφάλιση της βιωσιμότητάς τους. Βασικός του ρόλος είναι η υπέρβαση των εμποδίων που αναφέρθηκαν παραπάνω και η διαμόρφωση ενός συνόλου πολιτικών και δράσεων που ως στόχο έχουν να ενισχύσουν την μετασχηματιστική δυναμική των φορέων ΚΑΛΟ, να ενισχύσουν την ταυτότητά τους, να διασφαλίσουν τη βιωσιμότητά τους και να εμπεδώσουν μια σχέση σταθερής σχέσης ισοτιμίας με το δημόσιο μέσα από την αναγνώριση του κοινωνικού τους σκοπού.
Στην παρούσα εργασία μελετάται το οικοσύστημα της κοινωνικής οικονομίας στην Ελλάδα, όπως αυτό αναπτύχθηκε κατά τα τελευταία έτη, το πλαίσιο στο οποίο αναπτύσσονται τα κοινωνικά εγχειρήματα και οι παράγοντες που επηρεάζουν την λειτουργία τους. Πραγματοποιείται αναφορά στη διεθνή – ευρωπαϊκή εμπειρία και στις πολιτικές που εφαρμόζονται για την ενίσχυση του οικοσυστήματος της Κ.ΑΛ.Ο. Περιγράφεται η υφιστάμενη κατάσταση στην Ελλάδα καθώς και οι δράσεις που έχουν λάβει χώρα έως και σήμερα. Γίνεται κριτικός απολογισμός του υφιστάμενου οικοσυστήματος στη χώρα μας και παρατίθενται προτάσεις για την βελτίωση των κυριοτέρων παραγόντων που το επηρεάζουν: νομικό πλαίσιο, ευαισθητοποίηση και προώθηση, χρηματοδότηση και εκπαίδευση.
Η εργασία ολοκληρώνεται με την εξαγωγή συμπερασμάτων. Κύρια διαπίστωση είναι ότι έχει σημειωθεί πρόοδος στη χώρα μας, όσον αφορά τη διαμόρφωση ενός ευνοϊκού οικοσυστήματος για την Κ.ΑΛ.Ο.. Ωστόσο, απαιτούνται πρόσθετες παρεμβάσεις για να διασφαλιστεί η απρόσκοπτη ανάπτυξη της στην Ελλάδα. Κρίσιμης σημασίας είναι το αξιακό πλαίσιο που θα συμβάλει στη διαμόρφωση της αντίστοιχης κουλτούρας για την Κ.ΑΛ.Ο., θωρακίζοντας τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα του πεδίου.
